- Ганна, што значыць «арт-актывіст»?

- Гэта значыць, што мы выкарыстоўваем сучаснае мастацтва, каб гаварыць з грамадствам пра праблемы і працаваць над дасягненнем нашых мэт. У цэнтра «Дотык» дзве асноўныя мэты – павышэнне бачнасці квір і ЛГБТ супольнасцей у Беларусі і зніжэнне ўзроўню дыскрымінацыі. Нашы інструменты – гэта адукацыя і сучаснае мастацтва.

- «Квір» – адносна новае слова …

- Яшчэ ў 60-х гг.. у Амерыцы тэрмін «квір» стаў ужывацца адносна ЛГБТ супольнасці, пазначаючы непадобнасць людзей, іх неадпаведнасць агульнапрынятым стандартам. Затым, выкарыстоўваючы прызму «квір», пачалі разглядацца і іншыя гендэрныя і сацыяльныя практыкі, як напрыклад мацярынства, сямейныя адносіны, партнёрства, закрытыя супольнасці, напрыклад турмы і г.д. Само слова азначае «дзіўны», «непадобны». У рамках «квір» дзейнасці мы абмяркоўваем, што значыць быць «нармальным». Для нас «квір» – гэта катэгорыя аналізу.

- Вы арганізатар квір-фэсту «Дотык». Якое месца на гэтым культурным мерапрыемстве адводзіцца дзіўнасці, непадобнасці?

- На фестывалі мы гаворым пра выключэнне або адмаўленне чалавека, якое адбываецца ў грамадстве або сям'і з-за «неадпаведнасці» тым ці іншым крытэрам. Выкарыстоўваючы тэрміны «дзівацтва» і «непадобнасць», мы хацелі б падкрэсліць, што вакол нас шмат розных людзей. Ці зможа чалавек прыняць сваю і чужую «непадобнасць» – залежыць толькі ад яго самога.

Фестываль быў самай першай пляцоўкай, на аснове якой паўстала арганізацыя. Гэта вельмі натхняльны вопыт. Фестываль стаў месцам, дзе мастакі, арт-актывісты з розных краін «прамаўляюць» пры дапамозе мастацтва вострыя і праблемныя пытанні. Як гэта тэма гучыць у Азербайджане, Арменіі, Украіне, Беларусі, Швецыі ці Германіі? Таксама на фестывалі ўяўляюцца розныя практыкі, якія выкарыстоўваюць мастакі, каб гаварыць пра квір.

- У якім фармаце праходзіць фестываль?

- Першапачаткова для фестываля мы выбралі фармат кінафоруму. Такая форма падыходзіць для працы з шырокай аўдыторыяй. Кіно як форма дазваляе досыць лёгка распаўсюджваць ідэі.

Першы фестываль «Дотык» прайшоў у лютым 2015 года. Гэта быў кінафестываль, які складаўся з праграмы рэтраспектыўнага і дакументальнага кіно. Паказы праходзілі на базе мінскага кінатэатра «Ракета» і на іншых кінапляцоўках горада. У 2016 годзе фестываль выйшаў на міжнародны ўзровень, дадаліся адукацыйныя мерапрыемствы, воркшопы, лекцыі і экскурсіі. Наступны фестываль у 2017 годзе пройдзе ў абноўленым фармаце.

Мы плануем поўнамаштабны фестываль квір-культур. Будзе прадстаўлена тэатральная праграма, выставы, майстар-класы, публічныя дыскусіі. Кіно стане толькі адным з кірункаў. За гэтыя два з паловай гады «Дотык» пераўтварыўся ў сапраўдную арт-пляцоўку з удзельнікамі і ўдзельніцамі з 10 краін свету.

Фестываль не з'яўляецца прафесійным. Яго робяць людзі, якім цікавая сама праблема. Гэта зусім іншы падыход. На наступным фестывалі мы будзем размаўляць пра квір-групы, асабліва ў рэгіёне Сярэдняй Азіі ў Кыргызстане, Казахстане.

Фестываль «Дотык» доўжыцца 7-10 дзён. Звычайна гэта апошні тыдзень лютага і першы тыдзень сакавіка.

- «Дотык», – у перакладзе з беларускага «прикосновение». Што абазначае гэта назва?

- Першапачаткова назва абазначала дотык да чагосьці невядомага. Да ценявых абласцей, якія выпадаюць з звычайнага далягляду. Людзі не заўсёды рэфлексійна падыходзяць да многіх праблемных пытанняў, таму мэта «Дотыка» – праліць святло на гэтыя вобласці.

- Хто прыходзіць на паказы? Апішыце аўдыторыю фестываля.

- Аўдыторыя фестываля гэта людзі, якія цікавяцца культурай у цэлым, і культурай супольнасці ў прыватнасці. Плюс многія гледачы прыходзяць сустрэцца з гасцямі, якіх мы запрашалі або каб проста пагутарыць. Мы стараемся рабіць фестываль не толькі для супольнасці, але і для шырокай аўдыторыі, і такім чынам павышаць лаяльнасць грамадства да «квір». Мы гаворым не толькі пра сэксуальнасць і цялеснасць, мы кажам і пра сямейныя практыкі, пра фемінізм, гісторыі, нават пра жаночыя турмы і пра многае іншае.

- Чаму вы абралі менавіта мастацтва для дыялогу, ёсць жа шмат іншых інструментаў уплыву на грамадства, напрыклад медыя, адукацыя?

- На жаль, у Беларусі выхадаў да аўдыторыі з дадзенай тэматыкай няшмат. Іх амаль няма. Мы займаемся нефармальнай адукацыяй і мастацтвам, спрабуем іншыя інструменты. Мастацтва – больш гнуткая форма, якая і дазваляе ўцягнуць вялікую аўдыторыю, чым, напрыклад, проста адукацыйныя мерапрыемствы. Гэта больш эфектыўны шлях гаварыць з аўдыторыяй. Акрамя таго, сучаснае мастацтва – гэта сфера маіх асабістых інтарэсаў, я супрацоўнічаю з музеямі, вяду куратарскія і выставачныя праекты.

- Але ёсць меркаванне, што сучаснае мастацтва складанае само па сабе, плюс праблемная тэматыка. Ці атрымліваецца данесці змест прац, асноўную ідэю?

- Я думаю, што так. Мы абавязкова прадстаўляем публіцы магчымасць абмеркаваць з мастакамі і куратарамі прадстаўленую тэму. Дыскусія дапамагае не пакідаць мастацтва нямым. Яна дапамагае ўцягнуць гледача, калі ў яго / яе ёсць гэта жаданне, вядома. Але нават калі чалавек спачатку настроены скептычна, жаданне абмеркаваць можа з'явіцца і ў працэсе зносін.

- У вас ёсць агульнае бачанне вашай дзейнасці? У мэтах арганізацыі адзначана, што сваёй задачай вы бачыце распаўсюджанне інфармацыі пра тых «хто выпадае з вобласці бачных і прынятых». Хто гэтыя людзі?

- У Беларусі даволі жорстка працуе нарматыўнасць. Яна замацавана на заканадаўчым узроўні, выключаючы даволі вялікую супольнасць людзей, якія па розных прычынах не адпавядаюць вызначэнню «гетэранарматыўны». Агрэсія ў адносінах да людзей, якія выклікаюць нейкія сумненні ў сваёй гендэрнай і сэксуальнай ідэнтычнасці з боку грамадства, таксама даволі высокая. Мы спрабуем быць голасам гэтых людзей.

Зразумела, што праблема павінна вырашацца на ўзроўні дзяржавы, але мы робім тое, што можам. Мы не можам памяняць сістэму адукацыі або сістэму медыцынскага абслугоўвання. Мы выдатна разумеем свае абмежаваныя невялікія рэсурсы. Але мы можам зацікавіць сваёй тэматыкай тых, каму неабыякава сучаснае мастацтва.

Зараз мы асвойваем музейны фармат. Людзі, якія ходзяць у музеі, больш кансерватыўныя. Гэта новая аўдыторыя для нас. І мы пачынаем з імі працаваць. Я назвала гэты працэс «квірынг» і «аквірыванне». Гэта тое, чым я хацела б займацца ў будучыні. Я хацела б працягнуць працу з музеямі. Прывозіць у Мінск не толькі працы мастакоў, але і запрашаць іх саміх для зносін з гледачамі. У пачатку кастрычніка «Дотык» адкрывае ў Мінску кам'юніці-цэнтр.

- Ваша дзейнасць мела эфект. Вы нешта змаглі змяніць?

- У плане бачнасці праблемы – так. Гэта я магу сказаць ужо цяпер. За апошнія тры гады бачнасць ЛГБТ супольнасці ў Беларусі павысілася. Не толькі дзякуючы нам, вядома. Пра зніжэнне ўзроўню дыскрымінацыі гаварыць пакуль рана. Замерыць гэты ўзровень вельмі цяжка. Выпадкі агрэсіі як былі, так і ёсць. Але і розных ініцыятыў, якія працуюць з правамі жанчын, меншасцямі стала заўважна больш.