Культурныя арганізацыі і крэатыўныя прадпрыемствы часта не думаюць пра сябе з пункту гледжання рынку. Што я маю на ўвазе? Калі хто-небудзь пытаецца: «На якіх рынках вы працуеце?», некаторыя арганізацыі могуць падумаць: «О не, гэта не пра нас, мы займаемся стварэннем выдатнай культурнай прадукцыі і не думаем пра рынак».

На самай справе, гэта няправільны падыход. Усе культурныя арганізацыі і крэатыўныя прадпрыемствы працуюць на пэўных рынках. Такім чынам, што ж такое рынак? Рынак – гэта сістэма, бакі якой уцягнуты ў абмен. Хто ж гэтыя бакі? Гэта прадаўцы і пакупнікі. А што такое «сістэма»? Сістэма мае на ўвазе інфраструктуру, адносіны, а таксама рамкі, якія ўсталёўваюцца ўрадам для належнага функцыянавання рынкаў. А хто выступае ў ролі пакупнікоў і прадаўцоў? Пакупнікі – гэта спажыўцы культурнай прадукцыі, а прадаўцы – культурныя арганізацыі і крэатыўныя прадпрыемствы. Магчыма, такія ж, як і вы.

Думаючы пра крэатыўныя прадпрыемствы, цалкам лагічна думаць і пра рынкавыя ўмовы. Архітэктурныя бюро прадастаўляюць платныя паслугі, і існуе рынак паслуг архітэктурных бюро. Але як быць з тэатрам? Існуе і рынак для тэатраў. Некаторыя з іх могуць быць прыватнымі прадпрыемствамі, а іншыя могуць фінансавацца з дзяржаўнага бюджэту, і рынак для выканаўчага мастацтва таксама існуе. Таму будзьце гатовы адказаць на пытанне: «На якіх рынках вы працуеце?»

Рынкі можна разглядаць па-рознаму. Такім чынам, якія існуюць тыпы рынкаў?

Першае вызначэнне – рынкі геаграфічныя. На самай справе, тут усё даволі проста. Мы можам быць мясцовай тэатральнай трупай і працаваць на мясцовым рынку або трупай нацыянальнай, таму што ў нас такі велізарны агульнанацыянальны ўплыў, - тады нам патрэбна аўдыторыя па ўсёй краіне. Ці ж, калі мы з'яўляемся вельмі вялікай трупай, то мы можам нацэліцца і на еўрапейскую аўдыторыю. Прычым на еўрапейскім рынку могуць працаваць, напрыклад, многія крэатыўныя прадпрыемствы, якія з'яўляюцца хай нават невялікімі суб'ектамі, малымі і сярэднімі прадпрыемствамі або мікрапрадпрыемствамі (мікрапрадпрыемствы налічваюць менш за дзесяць супрацоўнікаў). Не паводзьце сябе сціпла; падумайце пра свой геаграфічны рынак.

Па-другое, на рынак можна зірнуць з пункту гледжання рынку тавараў і паслуг. Часам гэта называюць «вертыкалі»: на якой вертыкалі вы знаходзіцеся. Калі мы гаворым пра таварны рынак, гэта можа быць мода, прадметы, адзенне і аксэсуары. Калі мы гаворым пра прадукцыю або паслугі, то гэта могуць быць паслугі для PR-агенцтваў, якія працуюць у выдавецкай сферы. Гэта значыць, кампаніі працуюць у спецыялізаваных вертыкалях. Такія кампаніі могуць быць таксама і культурнымі арганізацыямі, культурнымі аператарамі.

І трэці спосаб зірнуць на рынкі – паглядзець на іх з пункту гледжання галіны або індустрыі, або так званых гарызанталяў, гарызантальнага ўзроўню. У дадзеным выпадку мы сапраўды гаворым пра больш звыклыя вызначэнні рынка: вось літаратура, рынак кіно, вось мода, дызайн, выканаўчае або выяўленчае мастацтва. Гэта значыць, гарызантальныя рынкі або індустрыі.

Не трэба баяцца пытання пра тое, на якіх рынках вы працуеце; у вас павінен заўсёды быць гатовы адказ. Скажыце, што вы працуеце на заходнеўкраінскім фестывальным рынку, на еўрапейскім рынку прадметаў інтэр'еру ці на ўкраінскім літаратурным рынку (калі вы выдавецкая кампанія або ўкраінскі кніжны рынак).

Спачатку падумайце, на якім рынку працуе ваша арганізацыя, а затым адкажыце на наступнае пытанне: «Як арганізаваны рынкі?». Затым узнікае цікавае пытанне аб ланцужку стварэння каштоўнасці. Такім чынам, гульцы на рынках арганізаваны ўздоўж ланцужка стварэння каштоўнасці. Што гэта такое? Ланцужок стварэння каштоўнасці – гэта, фактычна, ланцужок, у якім розныя арганізацыі забяспечваюць стварэнне каштоўнасці, каб кліент атрымаў канчатковы прадукт. Па сутнасці, спачатку ў нас ёсць зыходны кампанент, уклад. Калі мы гаворым пра культурныя і крэатыўныя індустрыі, пра творчасць, то гэта творчая ідэя, з якой усё і пачынаецца. Затым вы забяспечваеце стварэнне каштоўнасці і трансфармуеце гэту ідэю ў канчатковы прадукт. Гэта і ёсць наш вынік.

У сферы культуры і крэатыўнасці мы будзем гаварыць пра культурны прадукт. Таму пачынаецца ўсё з крэатыўнасці (укладу) і заканчваецца культурным прадуктам (вынікам). Менавіта за гэта кліенты і плацяць грошы, купляючы білеты. Гэта тое, што мы спажываем. І не бойцеся тэрмінаў «спажыванне культурнай прадукцыі», «спажыванне культуры». Гэта ж выдатна. На самай справе, мы павінны спажываць больш культурнай прадукцыі, а гэта значыць, што на рынках павінна быць больш разнастайных цікавых культурных прадуктаў і паслуг.

А яшчэ так лягчэй думаць пра ланцужок стварэння каштоўнасці з практычнага пункту гледжання. Давайце вернемся да тэатральнай трупы. Такім чынам, у нас ёсць аўтар цудоўнай п'есы – гэта наш творчы ўклад. Але гэта ўсяго толькі рукапіс з тэкстам. Тады вам патрэбны хтосьці ... тэатральная трупа, якая зробіць інтэрпрэтацыю гэтага тэксту і паставіць п'есу. Але для таго, каб паставіць п'есу, скажам, дзе-небудзь тут, вам патрэбны дызайнеры, мастакі па дэкарацыях, асвятляльнік – цэлы калектыў. А як наконт месца правядзення? Вам таксама трэба памяшканне: магчыма, яно даецца іншай арганізацыяй, магчыма, трупа арандуе гэта месца.

Такім чынам, мы пачынаем з рукапісу, затым дадаём усе гэтыя звёны ланцужка стварэння каштоўнасці і арганізацыі, якія яе забяспечваюць. Цяпер у нас ёсць канчатковы прадукт, і ў вас можа ўзнікнуць думка: Добра, усё ўжо зроблена, менавіта гэты прадукт і спажываюць. Ні ў якім разе! Бо для таго, каб патрапіць у тэатр, нам трэба набыць білеты. Можна скарыстацца паслугамі білетнага сэрвіса ў Інтэрнэце, дзе вы будзеце купляць білеты на п'есу. Гэта азначае, што ён таксама ўплывае на стварэнне каштоўнасці для кліента, таму што мы хочам купляць білеты на пастаноўку менавіта так. Такім чынам, гэты сэрвіс таксама з'яўляецца часткай ланцужка стварэння каштоўнасці. Гэта значыць, у нас ёсць іх мастацкі ўклад, а на выхадзе ў нас ёсць культурны прадукт, і вы бачыце, колькі ўдзельнікаў сабрана ў ланцужку стварэння каштоўнасці: важна, каб, калі вы плаціце за білет, усе гэтыя ўдзельнікі атрымалі сваю долю, таму што яны сапраўды паўплывалі на стварэнне каштоўнасці для кліента. І ў гэтым і заключаецца сэнс ланцужка стварэння каштоўнасці.