Ձեռնարկատիրության տեսությունների համառոտ ակնարկ

Դարերի ընթացքում ձևավորվել են բազում ուսումնառություններ և տեսություններ, որոնց հիմնական նպատակն է եղել հասկանալ, թե ինչ է ձեռնարկատիրությունը, և ովքեր են ձեռնարկատերերը: Անգլերեն ձեռնարկատիրություն /entrepreneurship/ բառն ունի ֆրանսերեն և գերմաներեն արմատներ ու նշանակում է նախաձեռնություն: Բառը չունի բոլորի կողմից ընդունված սահմանում, և այս կապակցությամբ տարբերակում են ձեռնարկատիրության մասին ուսումնասիրության կատարած դպրոցների առաջադրած հետևյալ սահմանումները:

• Ռիսկի դիմող ձեռնարկատեր. Ռիչարդ Քանթիլոնը (1680-1734) առաջին հեղինակն էր, ով սահմանեց ձեռնարկատիրոջը որպես շահույթ ստանալու նպատակով ռիսկի դիմող գործարարի:

• Ձեռնարկատերեր. Տնտեսության զարգացման հիմնական գործոնը. Ժան Բապտիստ Սեյը (1767-1832) ձեռնարկատեր անվանեց այն գործարար մարդկանց, ովքեր տնտեսական միջոցները ներդրեցին բարձր արդյունավետություն ունեցող ոլորտներում և արտադրության գործընթացում արտադրության տարաբնույթ գործոններին զուգահեռ ներմուծեցին տեղեկատվությունն ու փորձը:

• Ձեռնարկատերը` որպես նորարար և փոփոխություններ կատարող. Ջոզեֆ Շումպետերը (1883-1950) սահմանեց ձեռնարկատիրոջը որպես առաջնորդի և «ստեղծարար կործանմանն» աջակցողի:

• Անձնական հատկանիշների շնորհիվ ձեռներեց դարձած գործարար: Այստեղ նշվում են այնպիսի հատկանիշներ, ինչպիսիք են նվաճումների ձգտումը, ուրիշներին գերազանցելու ցանկությունը, ինքնավստահությունը, լավատեսությունը, նորարարությունը, ստեղծարար միտքը, զարգացած երևակայությունը, անհանգստությունը և նախաձեռնող ջիղը:

• Արտաքին միջավայրի կողմից ձևավորված ձեռներեց: Արտաքին գործոն ասելով`նկատի ունենք ընտանեկան հանգամանքները, աշխատանքային փորձը, կրթությունը, սոցիալական մեդիան, մշակույթը, կառավարման նախկին փորձը:

• Ձեռներեցը որպես առաջնորդ և կառավարիչ: Քանի որ յուրաքանչյուր ձեռնարկություն աճում է ժամանակին համընթաց, կազմակերպության աճի որոշակի փուլում ձեռներեցը դառնում է առաջնորդ և կառավարիչ: Այս պատճառով կարևորվում են կառավարչի հմտությունները և կարողությունները:

Ձեռնարկատիրությունն արվեստի բնագավառում. սահմանում

«Ձեռնարկատիրությունն արվեստի բնագավառում թե՛ տնտեսական, թե՛ հասարակական-մշակութային բնույթ ունի: Դրա հիմքում ընկած են.

• Արվեստի նկատմամբ խիստ հետաքրքրվածությունը

• Կայուն բիզնեսի զարգացման ռազմավարական տեսլականը

• Արվեստի ժամանակակից համատեքստի ընկալումը

«Արվեստի բնագավառում ձեռներեցները գործի են դնում ստեղծարար և նորարար գեղարվեստական գաղափարներ` դրանք վերածելով կայուն բիզնես մոդելների` փնտրելով և հայթայթելով իրենց տրամադրության տակ չգտնվող ռեսուրսները և կիրառելով միայն որոշակի ռիսկ պահանջող տարաբնույթ նորարար մոտեցումներ, որոնք առնչվում են ոչ միայն ֆինանսներին, այլև ձեռնարկության համբավին: Նրանք տեսնում և օգտագործում են արտաքին հնարավորությունները և ուղղությունները, որոնց թիրախը միայն շուկան չէ, այլ հասարակությունը, մարդը և մշակույթը»: /Աղբյուրը` Լ. Վարբանովա, /2016/, Միջազգային ձեռնարկատիրությունը արվեստի բնագավառում, Ռաութլեջ /:

Արվեստի բնագավառում գործող ձեռներեցները: Նրանց տեսակներն ու առանձնահատկությունները

• Արվեստի գործարարը զբաղվում է արվեստով և նաև անում ամեն ինչ, այն շուկայում ներկայացնելու համար: Նա զբաղվում է դրամահավաքով, հաղորդակցվում է հաճախորդների հետ, կառավարում ֆինանսներ, զբաղվում առաջխաղացմամբ և այլն:

• Մշակութային գործարարն ավելի լայն հասկացություն է, քան արվեստի գործարարը և մատնանշում է այն գործարարներին, ովքեր միայն գործում են կազմակերպության համատեքստում արվեստին և մշակույթին առնչվող մի շարք ոլորտներում:

• Ստեղծարար գործարարը այն ձեռներեցն է, ով աշխատում է ստեղծարար արդյունաբերությունների ոլորտում: Նման ձեռներեցները հիմնում և կառավարում են ստեղծարար տարրերով լի ձեռնարկություններ, շահույթ չհետապնդող կազմակերպություններ կամ հասարակական ձեռնարկություններ:

• Արվեստի բնագավառի բիզնես գործարարները բիզնես կազմակերպությունների հիմնադիրներն ու տերերն են:

• Սոցիալական ձեռներեցները նպաստում են հասարակական խնդրի լուծմանը և ազդեցություն են թողնում հասարակության վրա` իրավազորելով մարդկանց, խմբերին ու համայնքներին:

• Համայնքային ձեռներեցը խթանում է տնտեսական գործունեությունը համայնքում և նպաստում տարածքում կամ քաղաքում առկա խնդիրների լուծմանը` ստեղծելով զանգվածային զբաղվածություն:

• Արվեստի բնագավառում թվային գործարարը կիրառում է նոր տեխնոլոգիաների և առցանց գործիքների ներուժը` միջազգային հնարավորություններ ձեռք բերելու, նոր բիզնես ստեղծելու, տեղեկատվություն տարածելու, ապրանքներ և ծառայություններ վաճառելու, ինչպես նաև հաճախորդների ու գործընկերների հետ համագործակցելու նպատակով:

Նորարարություններ: Հաջող արտաքին ֆինանսավորման համար նախատեսված գործիքներ

Նորարարությունները կարևորվում են արտաքին ֆինանսավորման գործում, քանի որ նրանք ընդգծում են արվեստի բնագավառում գործող նոր ընկերության տարբերակումն ու առանձնահատկությունները: Կարևոր է ընդգծել, որ նորարարությունները առնչվում են ոչ միայն տեխնոլոգիային, այլև իրենց ստեղծող հասարակական և տնտեսական արժեքներին:

Նորարարությունների տեսակները

Նորարարության վերաբերյալ գրականությունը գործածում է այնպիսի չափորոշիչների վրա հիմնված տիպաբանություն, ինչպիսիք են նորարարության ծավալը, արդյունքում տեղի ունեցող փոփոխությունների տեսակները, այն հատվածը, որտեղ այն զարգացում է ապրում, ինչպես նաև այն, թե ինչպես և որ ազդակների արդյունքում է ծնվում այդ նորարարությունը:

• Բեկումնային նորարարությունը ներկայացնում է բազում ոլորտներում ապրանքի, ծառայության, գործընթացի կամ արտադրման մեթոդի ու իրացման շրջանակներում տեղ գտած կտրուկ փոփոխությունները: Այս նորարարությունը ռիսկային է և մեծ ներդրումներ է պահանջում, հատկապես հետազոտությունների և զարգացման ոլորտում:

• Աստիճանաբար աճող նորարարությունը վերաբերում է առկա ապրանքի, ծառայության, գործընթացի կամ մեթոդի շրջանակներում տեղ գտած շարունակական և աստիճանական փոփոխություններին: Այն զգալի փոփոխության չի ենթարկում ոչ բիզնես մոդելը, ոչ էլ ապրանքի կամ ծառայության արտադրանքի ու հարցման մեթոդները:

• Նորարարության շատ այլ տեսակներ կան հիմնված տարբեր չափորոշիչների վրա, ինչպիսիք են`

• Ապրանքի և գործընթացի նորարարությունը

• Համակարգված և պատահական նորարարությունները

• Գործնական կամ հասարակական նորարարությունները:

Արվեստի բնագավառում նորարարության դրսևորումները`

• Միջոլորտային, երբ ներգրավված են այլ ոլորտներ նույնպես, ինչպես, օրինակ, գիտությունը, տեխնոլոգիան, հասարակական ոլորտը, կրթությունը և այլն: Այս տեսակի նորարարությունը յուրօրինակություն է հաղորդում արվեստի նախագծին կամ կազմակերպությանը:

• Ներառական և մասնակցային, երբ արվեստը ծառայում է որպես հասարակական, տնտեսական կամ համայնքային այլ խնդիրներին անդրադառնալու միջոց:

• Երկակի գործառույթի, երբ նորարար մոտեցում է դրսևորվում ոչ միայն ստեղծագործ գործընթացին, այլև այլ կազմակերպչական ոլորտներին:

• Համագործակցային, երբ արվեստի բնագավառում գործող կազմակերպություններ և համայնքներ փոխանակվում են գաղափարներով:

• Երկրին բնորոշ, այսինքն` այն, ինչ նորարար է համարվում մի երկրում, տարածաշրջանում կամ համատեքստում, կարող է նորարար չհամարվել մեկ այլ համատեքստում:

Երբ հասկանանք, թե որն է ձեռնարկատիրության դերը արվեստի բնագավառում, ովքեր են արվեստի ձեռնարկատերերը, և ինչով է կարևորվում նորարարությունը, մեր երկրորդ հոլովակում կուսումնասիրենք գործարար մոդելների հիմնադրույթները և արվեստի բնագավառում գործող նորահայտ կամ սկսնակ ընկերությունների անվերջ ֆինանսավորման աղբյուրները: Այնուհետև երրորդ հոլովակում մենք կդիտարկենք խաչաձև, համագործակցային, ռազմավարական գործարար պլանավորման հիմնադրույթները: