Mədəniyyət təşkilatları və yaradıcı müəssisələr çox zaman özləri haqqında bazar nöqteyi-nəzərindən düşünmür. Bazar nöqteyi-nəzərindən dedikdə nəyi nəzərdə tuturam? Aşağıdakı sual verildikdə: "Hansı bazarlarda fəaliyyət göstərirsiniz?" Bəzi təşkilatlar belə düşünə bilər: "Bu sualın bizimlə heç bir əlaqəsi yoxdur - biz bir sıra gözəl mədəniyyət məhsulları yaradırıq; bazar bizim üçün deyil".

Əslində, bu, doğru deyil. Bütün mədəniyyət təşkilatları və yaradıcı müəssisələr müəyyən bazarlarda fəaliyyət göstərir. Bəs bazar nədir? Bazar tərəflərin mübadilə prosesində iştirak etdiyi sistemdir. Bəs tərəflər kimlərdir? Tərəflər alıcı və satıcılardır. Sistem nədir? Sistem hökumətlər tərəfindən bazarların fəaliyyət göstərməsi üçün tətbiq edilən sistemlər, eyni zamanda infrastruktur və əlaqələrdir. Bəs alıcılar və satıcılar kimlərdir? Alıcılar mədəniyyət məhsullarının müştəriləri, satıcılar isə sadəcə sizin kimi mədəniyyət təşkilatları və yaradıcı müəssisələrdir.

Və yaradıcı müəssisələr barədə düşünən zaman bazar nöqteyi-nəzərindən düşünmək olar. Memarlıq büroları ödənişli xidmətlər göstərir və təbii ki, memarlıq bürolarının xidmətləri üçün bazar mövcuddur. Bəs teatrlar necə? Teatrlar üçün də bazar mövcuddur. Onlardan bəziləri özəl, bəziləri isə hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən şirkətlər ola bilər – və bu, sadəcə incəsənət nümayişi üçün nəzərdə tutulmuş bazardır. Odur ki, aşağıdakı suala cavab vermək üçün hazır olmağa çalışın: "Hansı bazarlarda fəaliyyət göstərirsiniz?"

Bazarlara müxtəlif cür nəzər salmaq mümkündür. Orada hansı tip bazarlar mövcuddur?

Birinci anlayış coğrafi bazarlardır. Bu, əslində çox asandır. Ya yerli səviyyədə fəaliyyət göstərdiyimiz üçün yerli teatr kollektiviyik, ya da ölkə səviyyəsində güclü nüfuza sahib olduğumuz və milli miqyasda auditoriya əldə etməyə çalışdığımız üçün milli teatr kollektivi kimi fəaliyyət göstəririk. Ya da, faktiki olaraq, Avropa səviyyəsini hədəf olaraq seçmişik - yəni, olduqca böyük kollektivik. Məsələn, hətta kiçik təşkilat, kiçik və orta ölçülü müəssisə və ya mikromüəssisə (mikromüəssisələr ondan az işçiyə malik olan müəssisələrdir) olan bir çox yaradıcı müəssisə Avropa bazarında fəaliyyət göstərə bilər. Çox təvazökar olmayın; coğrafi bazarınızın hansı bazar olduğunu düşünün.

Məsələyə yanaşmağın ikinci yolu ondan ibarətdir ki, fəaliyyət göstərdiyiniz bazar məhsul və ya xidmət bazarı ola bilər. O, eyni zamanda "şaquli səviyyə" adlanır: hansı şaquli səviyyədə fəaliyyət göstərdiyinizi göstərir. Məsələn, məhsul bazarı geyim malları bazarı ola bilər. Məhsul və ya xidmətlər isə nəşriyyatlarla işləyən ictimaiyyətlə əlaqə agentlikləri üçün xidmətlər ola bilər. Beləliklə, şirkətlərin fəaliyyət göstərdikləri ixtisaslaşmış şaquli səviyyə mövcuddur. Və bu şirkətlər eyni zamanda mədəniyyət təşkilatları, mədəniyyət operatorları ola bilər.

Üçüncü nöqteyi-nəzər isə "üfüqi səviyyə" adlanan sahə və ya sənaye səviyyəsidir. Bu halda, təbii ki, digər bazar anlayışlarına daha yaxın olanlar haqqında danışırıq: ədəbiyyat, film bazarı, dəb, dizayn, ifaçılıq sənəti və ya təsviri incəsənət. Bunlar üfüqi bazarlar və ya sənayelərdir.

Beləliklə, hansı bazarlarda fəaliyyət göstərdiyiniz soruşulduqda bu sualdan qorxmamalı və cavab verməyə hazır olmalısınız. Məsələn, Qərbi Ukrayna festivallar bazarında və ya Avropa ev dekorasiyası bazarında, yaxud da Ukrayna ədəbiyyat bazarı (nəşriyyat olduğunuz halda) və ya Ukrayna kitab bazarında fəaliyyət göstərdiyinizi bildirməlisiniz.

Odur ki, təşkilatınızın hansı bazarda fəaliyyət göstərdiyini düşünün. Növbəti sual isə aşağıdakı kimi olacaq: Bazarlar necə təşkil edilir? Bundan sonra dəyər zənciri ilə əlaqədar maraqlı sual gəlir. Bazarlarda iştirakçılar dəyər zənciri əsasında təşkil edilir. Dəyər zənciri nədir? Dəyər zənciri, faktiki olaraq, müxtəlif təşkilatların müştərinin son məhsulu əldə etməsi üçün dəyər əlavə etdiyi zəncirdir. Odur ki, başlanğıcda ilkin resursa sahib olmağımız vacib məsələdir. Əgər mədəniyyət və yaradıcılıq sahələrindən söhbət gedirsə, deməli, yaradıcılıq haqqında danışılır və işə başlamaq üçün yaradıcı ideya var. Bundan sonra dəyər əlavə edərək bu ideya son məhsula çevrilir. Bu da bizim əldə etdiyimiz nəticədir.

Yaradıcılıq və mədəniyyət sahəsində mədəniyyət məhsulundan söhbət getməlidir. Odur ki, ilkin resurs kimi işə yaradıcılıqla başlayır, sonda nəticə kimi mədəniyyət məhsulu əldə edirik. Müştərilər məhz bu nəticə üçün biletlərə pul ödəyir. Bu nəticə bizim istehlak etdiyimiz məhsuldur. "Mədəniyyət məhsullarının istehlakı", "mədəniyyətin istehlakı" kimi ifadələrdən qorxmayın. Bu, çox yaxşı haldır. Əslində daha çox mədəniyyət məhsulu istehlak etməliyik və bu, o deməkdir ki, bazarda daha çox müxtəlif, maraqlı və çoxqatlı mədəniyyət məhsulları və xidmətləri olmalıdır.

O halda dəyər zənciri haqqında praktiki düşünmək daha asan olacaq. Gəlin, teatr kollektivi haqqında danışaq. Tutaq ki, kollektivdə gözəl bir tamaşanın müəllifi var - deməli, yaradıcı ilkin resurs mövcuddur. Ancaq tamaşa sadəcə əlyazma mətni şəklindədir. O zaman bu mətni tamaşaya çevirəcək teatr kollektivinə ehtiyac var. Ancaq tamaşa hazırlamaq üçün dizaynerlər, səhnə dizaynerləri, işıqlandırma üzrə mütəxəssis, baş tutacaq tamaşada oynayacaq insanlar lazımdır. Bəs obyekt məsələsi necə olur? Bəli, obyekt də olmalıdır, o ya başqa bir təşkilat tərəfindən təmin edilə, ya da teatr kollektivi həmin yeri icarəyə götürə bilər.

Beləliklə, biz işə əlyazma ilə başlayırıq, daha sonra bütün bu dəyər zənciri əlaqələrini və dəyər əlavə edən təşkilatları əlavə edirik. Daha sonra son məhsulu əldə edirik, düşünə bilərsiniz ki: Budur, iş bitdi, istehlakçılar bu məhsulu istehlak edir. Xeyr! Teatra getmək üçün bilet almaq lazım olduğundan teatr tamaşanız üçün biletlərin alına biləcəyi onlayn bilet satışı xidmətiniz ola bilər. Bu da müştəri üçün dəyər əlavə etmək deməkdir, belə ki, insanlar tamaşaya baxmaq üçün biletləri məhz bu cür almaq istəyir. Beləliklə, bu, o deməkdir ki, bütün bunlar dəyər zəncirinin bir hissəsidir. Sonda mədəniyyət məhsulumuzun olması üçün başlanğıcda bədii resurs olmalıdır. Artıq siz dəyər zəncirinə nə qədər çox iştirakçının daxil olduğunu bilirsiniz. Bilet üçün pul ödəyərkən bunu bilməyiniz vacib məsələdir - bütün aktyorlar müştəri üçün dəyər əlavə etdiyindən öz hissələrini almalıdır. Dəyər zəncirinin mahiyyəti də bundan ibarətdir.